«Мусталаҳул ҳадис» шундай илмки, унда ҳадисни қабул қилиш ёки рад этиш учун матн ва санаднинг аҳволларини текширишни ўргатадиган қоида ва усуллар ўрганилади».
«Мусталаҳул ҳадис» илми бир неча усул ва қоидаларни ўргатадиган илмдир. Ана шу усул ва қоидаларни ўрганган одам ҳадиснинг матнини, санадини ва уларнинг аҳволларини ўрганиш имконига эга бўлади. Маълум ҳадиснинг санадида нима гап бор? У қабулга ярайдими ёки ярамайдими? Яраса, қайси даражада ярайди? Ўша ҳадиснинг матнида нима гаплар бор? У яроқлими ёки яроқсизми? Яроқли бўлса, нима учун яроқли? Хатоси ёки нуқсони бўлса, нима учун хатоли ёки нуқсонли? Қисқаси, ушбу илмда «Бу ҳадисни қабул қиламиз ёки қабул қилмаймиз» дея олишга етадиган нарсалар, усул ва қоидалар ўрганилади.
«Мусталаҳул ҳадис» илмида ҳар бир ҳадисни қабул қилиш ёки қилмаслик ҳақида ҳукм чиқаришдан олдин унинг санади, яъни ҳадисни ривоят қилувчи шахслар бирма-бир ўрганиб чиқилади. Уларнинг ривоятларининг турлари, ривоятлар узилмай келганми ёки узилиб қолганми, қайси лафзлар билан ривоят қилинган ва шунга ўхшаш кўп жиҳатлари ўрганилади.
Ҳадиснинг санади ўрганиб бўлинганидан сўнг, унинг матнини ҳам ўрганиш бошланади. Ундаги нуқсонлар ҳам ўзига яраша қоидалар асосида ахтарилади. Олиб борилган изланишлар натижасига қараб, ҳадисни қабул қилиш ёки қилмаслик ҳақида ҳукм чиқарилади.
Бу илмнинг фойдаси ҳадисларнинг саҳиҳини саҳиҳ эмасларидан ажратиб беришдир. Маълумки, ҳадис дийний ҳужжат сифатида Қуръондан кейин иккинчи ўринда турадиган манбаъдир. Аммо бу савиядаги далил бўлиши учун ҳадис маълум даражада кучли бўлиши шарт.
Турли сабабларга кўра, ҳадислар аралаш бўлиб кетган. Уларнинг саҳиҳларини, ҳужжат ва далил бўлиш кучига эгаларини ва саҳиҳ эмасларини ажратиш учун алоҳида илм зарур бўлади. Ана шу илм «Мусталаҳул ҳадис» илмидир. Айнан шу илм асосида уламоларимиз қадимда ҳадисларни саралаб чиққанлар. Ҳозирда эса уларнинг қилган ишларини қайта кўриб чиқиш учун эмас, балки тушуниб етиш учун «Мусталаҳул ҳадис» илми ўрганилади.